Onderzoekers: ‘Vitamine B12 in waterlinzen mogelijk opneembare variant’

Om waterlinzen als nieuw eiwitgewas in Vlaanderen te introduceren, startte in 2021 het project LemnaPro. Inmiddels zijn de onderzoekers al op verschillende interessante ontdekkingen gestuit. Zo is in waterlinzen een vorm van vitamine B12 aangetroffen die geen pseudo-vitamine is, en dus niet de B12-variant is die het menselijk lichaam niet kan opnemen. Bovendien kunnen waterlinzen op nutriëntrijke reststromen groeien en biedt een toevoeging aan veevoer mogelijks kansen om de methaanuitstoot te verlagen.

Over de aanleiding van het project LemnaPro vertelt Ellen Martens, Innovatiemanager bij Flanders’ FOOD: “In 2018 is een studie uitgevoerd in opdracht van de minister van Economie en Innovatie in Vlaanderen. Deze ging heel breed over het thema eiwittransitie. Een van de doelen was om te kijken in welke gewassen er potentieel zit, zoals waterlinzen (eendenkroos). Dit zijn snelgroeiende waterplantjes die drie tot vier keer meer eiwit per hectare kunnen opleveren dan conventionele landgewassen zoals sojabonen. Bovendien beschikken ze over een aminozuursamenstelling die zeer vergelijkbaar is met deze van soja. Er zijn dus allerlei kansen om waterlinzen tot een commercieel product te ontwikkelen.”

In Vlaanderen was al basiskennis aanwezig over de teelt en de verwerking. Er is vooral behoefte aan praktijkkennis en optimalisatie. Daarom is in 2021 het LemnaPro-project gestart met als doel om waterlinzen als nieuw eiwitgewas bij landbouwers, voedings- en veevoederbedrijven te introduceren.

Pilotinstallatie voor kweek van waterlinzen

Sinds de start in 2021 hebben de onderzoekers volgens Martens al heel wat vooruitgang geboekt. “Samen met een aantal landbouwers hebben we een pilotinstallatie voor de kweek gerealiseerd. We mogen bij de azaleakwekerij in Maldegem een van de kassen gebruiken. Daar hebben we een ‘raceway pond’ voor de kweek gebouwd. Inagro en de Universiteit Gent hebben verschillende teeltaspecten onderzocht, zoals de optimale diepte die een vijver moet hebben, hoeveel nutriënten er in het water moeten zitten, de samenstelling van de waterlinzen, hoe we optimaal kunnen oogsten en hoe plagen en ziektes bestreden kunnen worden. Zo hebben we bijvoorbeeld tegen algen een regeninstallatie en een UV-filter geïnstalleerd. De komende tijd willen we de teelt verder optimaliseren en een vervolgtraject uitwerken.”

Inagro onderzoekt ook hoe de waterlinzen in de winter kunnen overleven. “Normaal kunnen de plantjes niet tegen de kou”, legt Martens uit. “Daarom kijken we hoe we de vijvers – zeker als deze zich in een kas bevinden – kunnen verwarmen tot bijvoorbeeld minimaal 8 graden om de winterperiode te overbruggen. We proberen antwoorden te vinden op vragen als: Wat is het vermogen dat moet worden geleverd om daling onder de 8 graden te compenseren? En wat kost het om dit vermogen te leveren met huidige energieprijzen? Zo krijgen we een beeld van de extra waarde ten opzichte van de extra kosten.”

Van Lemna naar Wolffia

In de proefopstellingen telen de onderzoeker de waterlinzensoort Wolffia. “We werkten eerst met Lemna in de azaleakwekerij, maar zijn dit jaar overgeschakeld op Wolffia, vanwege de goedgekeurde novel food-aanvraag. Daardoor is het nu toegestaan om verse Wolffia in Europa op de markt te brengen. Het plantje mag echter nog niet verwerkt worden in voedingsmiddelen. Hiervoor is een uitbreiding van de aanvraag nodig. Lemna kweken we nog wel in een pilotopstelling bij Inagro op restwater van de aquacultuur. Deze soort is iets groter dan Wolffia en heeft een klein worteltje.”

Wat betreft de mogelijke toepassingen denkt Martens onder meer aan vleesvervangers. “Waterlinzen bevatten 30 tot 45% eiwit op droge stof. Het eiwitconcentraat is een interessant ingrediënt voor hybride vleesproducten. Ook hebben de eiwitten goede schuimvormende en functionele eigenschappen. Daardoor zijn ze heel geschikt voor toepassing in eiwitverrijkende shakes of drankjes.”

Onderzoek naar verwerking en bewaring

De verwerking van waterlinzen wordt in het project eveneens onderzocht. “Een grote uitdaging is dat waterlinzen niet lang vers bewaard kunnen worden, maximaal drie dagen. Ergens moet je dus een verdere verwerkingsstap, zoals persen, drogen of inkuilen, toepassen.” VIVES heeft eerste droogtesten uitgevoerd met microgolven en hete lucht. “Om de rendabiliteit vast te stellen, hebben we de verschillende lagen en temperaturen vergeleken. Bij welke temperatuur drogen de waterlinzen goed in en blijven ook de nutritionele of functionele eigenschappen behouden? Die testen worden nu verder afgewerkt voor zowel Lemna als Wolffia.”

De Universiteit van Gent onderzoekt daarnaast eiwitextractie voor zowel Lemna als Wolffia. “In deze fase moeten ze het protocol nog verder optimaliseren om uiteindelijk tot een wit eiwitpoeder te komen”, legt Martens uit. “Dat is makkelijker te verwerken in bijvoorbeeld vleesvervangers. Studies van Wageningen University & Research geven bovendien aan dat het eiwitextract uit waterlinzen vergelijkbare eigenschappen heeft als kippeneiwit.”

In juli 2024 starten de onderzoekers met de ontwikkeling van een waterlinzenburger. “Daarbij willen we zowel gedroogde als verse waterlinzen gebruiken. Het is de bedoeling om de burger tijdens het slotevent eind 2025 te presenteren.”

Waterlinzen in diervoeder

Waterlinzen zijn niet alleen geschikt voor humane consumptie, maar ook voor dierenvoeding. Martens licht toe: “We voeren proeven uit met inkuilen, om het eendenkroos ook zonder drogen of extraheren, te kunnen bewaren op basis van natuurlijke verzuring. Daarbij mengen wij waterlinzen bijvoorbeeld met een suikerrijk gewas. In proefopstellingen gaan we kijken welke combinatie het meest geschikt is. Daarnaast willen we ontdekken of we de waterlinzen kunnen extruderen tot een voederpellet of een voederbrok, die bijvoorbeeld als visvoer gebruikt kan worden.”

Groot voordeel daarbij is de circulariteit. “Waterlinzen kunnen de nog aanwezige nutriënten in restwaters benutten, zoals restwater van de aquacultuur.” Eigenlijk kan hiervoor mest van verschillende dieren gebruikt worden, weet Martens. “Varkenshouderij Sint-Amandshof van Lieven Lafaut in Pittem filtert bijvoorbeeld de dunne fractie van varkensmest in constructed wetlands. Op deze wetlands hebben we vorige groeiseizoenen Lemna geteeld. Vervolgens zou Lieven de waterlinzen die hij op zijn bedrijf kweekt, kunnen verwerken in het veevoer.”

Methaanuitstoot verminderen

De toevoeging van waterlinzen aan veevoer voor runderen heeft nog een ander voordeel. In het kader van een ander project ‘HappyCliMi’ hebben we gekeken of waterlinzen de methaanuitstoot bij melkkoeien kunnen verminderen. De eerste resultaten van Universiteit Gent geven alvast een positieve indicatie. Hier wordt nog verder onderzoek naar gedaan.”

Een drempel voor de toepassing van waterlinzen in veevoeder is echter momenteel nog de wetgeving. “Voordat het in het veevoer gebruikt mag worden, moet het in de diervoedercatalogus van de EU worden opgenomen. Dat is op dit moment nog niet het geval. Het Vlaams Coördinatiecentrum Mestverwerking is hierover in overleg met Europese instanties en probeert meer duidelijkheid te verkrijgen.”

Verder onderzoek naar actieve vitamine B12

Een andere zeer interessante ontwikkeling is volgens Martens de aanwezigheid van vitamine B12. “Tijdens de onderzoeken is er vitamine B12 teruggevonden in de Lemna waterlinzen. Wolffia gaan we later nog testen. In ons project heeft VIVES kunnen aantonen met behulp dat het niet om pseudo-vitamine B12 gaat (de plantaardige vorm van vitamine B12 die niet bruikbaar is voor het menselijk lichaam, red.). De actieve vorm van vitamine B12 wordt door het menselijk lichaam heel nuttig gebruikt. Deze vitamine kun je normaal gesproken niet uit plantaardige voeding halen, maar alleen uit vlees, melk en andere dierlijke producten. Als waterlinzen inderdaad de actieve B12-vorm bevatten, dan zijn ze heel interessant als voedingsmiddel voor veganisten. Hiermee kunnen ze een tekort aan vitamine B12 tegengaan.” Zover is het echter nog niet. “Er is meer vervolgonderzoek nodig met klinische trials. Maar het is alvast een hele positieve indicatie.”

Het project loopt tot oktober 2025. Martens besluit: “We willen alle opgedane praktijkkennis over de teelt middels een handleiding delen. Daarnaast hopen we de voedings- en veevoederbedrijven te inspireren om met dit kansrijke ingrediënt aan de slag te gaan.”