De lange weg van lupine naar het supermarktschap

Voedingsproducten met lupine lijken voorzichtig hun weg naar de supermarkt te vinden. Bonen, meel en eivervanger zijn al verkrijgbaar. Een echte opmars is het nog niet: het bouwen van een keten is nog in volle gang. Het wachten is daarbij op partijen die op het vliegwiel stappen van grootschalige productie en het door ontwikkelen van de keten omarmen.

Dit artikel verscheen in juni 2023 in Eiwit magazine en is aangevuld met actuele ontwikkelingen

Plantaardige smeerkaas, yoghurt, ijs, kaas, mayonaise en vleesvervangers: allemaal voedingsmiddelen waarvoor lupine als grondstof kan dienen. De peulvrucht heeft tal van voordelen, zowel als voedingsproduct als qua teelt. Als voeding of drank levert lupine eiwit- en vezelrijke producten op. Lupine is geschikt als basis voor vleesvervangers. Als teelt is het ideaal voor gewasrotatie en bovendien slaat het als vlinderbloemig gewas stikstof op in de bodem. Meer lupine op eigen bodem telen en afzetten voor humane consumptie, is bovendien veel duurzamer dan de import van soja uit het buitenland.

Wie al deze pluspunten bij elkaar optelt, kan zich afvragen waarom er nog niet volop producten op basis van lupine in de Nederlandse supermarkten liggen. Geen vreemde vraag, vindt Marieke Laméris van Lekker Lupine. Dit platform van telers, consumenten, chefs en producenten richt zich sinds enkele jaren op het bouwen van een lupineketen. “Veel supermarkten en biologische winkels hebben al wel potjes en pakjes met onze hele lupinebonen in het assortiment. Er zijn ook al producten verkrijgbaar met lupine als grondstof, maar van grootschalige productie voor de retail is nog geen sprake. De keten staat nog in de kinderschoenen.”

Boeren lopen voor troepen uit

Aan het enthousiasme van Nederlandse telers ligt dat niet. “De boeren lopen voor de troepen uit”, vertelt Henk Kerkers van telersvereniging LuPeel, dat sinds 2024 is aangesloten bij Lekker Lupine. De bijna 20 telers van LuPeel en Lekker Lupine telen in 2024 ongeveer 50 hectare lupine in Nederland. Begin september hopen zij ruim 100 ton lupine te oogsten.

Lupine heeft vooral akkerbouwers die werken op goed doorlatende zandgronden veel te bieden, zegt Kerkers: “Lupine heeft een penwortel waarmee het snel en diep kan wortelen. Droogte is tijdens de groei daarom geen probleem. Omdat lupine zelf stikstof kan binden, is bemesting niet nodig en het zorgt voor extra stikstof voor het volgende gewas.”

Toch zijn er in de teelt nog uitdagingen. De grootste is misschien wel de relatief hoge kosten die daarmee zijn gemoeid. “In Nederland zijn grond en arbeid duur”, zegt Kerkers. Ook is de teelt arbeidsintensief door onder meer mechanische onkruidbeheersing. Daardoor is het nog steeds goedkoper om een kilo soja uit Zuid-Amerika te halen dan een kilo lupine in Nederland te produceren. Maar dit maakt het zeker niet onbetaalbaar, zegt Kerkers. “Denk bijvoorbeeld eens aan een Caesar salade. Als je de (een deel van de duurzame) kip vervangt voor een lupineboon, hoeft dat de consument niet meer te kosten, terwijl het tegelijkertijd mogelijk is om de boer een eerlijke prijs voor lupine te betalen. Ook zien we dat door de CSRD-wetgeving inkopers nu terechtkomen bij peulvruchten van Nederlandse bodem. Peulvruchten in plaats van vlees of vis kunnen namelijk voor een aanzienlijke CO2-reductie zorgen. Daar zijn we als Eiwitboeren van Nederland natuurlijk blij mee.”

Ook productietechnisch zijn er nog hobbels te nemen. Zo is lupine een allergeen – net als soja – en niet elke verwerker wil dat extra erbij hebben. Maar dat is ook aan het veranderen ziet Laméris. Bijvoorbeeld Wild Westland Kaas introduceerde afgelopen jaar ook een kaas op basis van lupine. Een ander aspect is dat de geleerbaarheid, het aanbrengen van textuur bij lupine, een complex proces is. Bovendien kan de boon bittere componenten bevatten, al zijn die inmiddels technisch te verhelpen. Grotere volumes zouden ook een grotere verwerking in gang kunnen zetten, denkt Kerkers. “Het is een kip-en-ei-verhaal wat dat betreft. Telers willen meer afzetten als er vraag is, maar de verwerkers willen kunnen rekenen op voldoende volume.”

Plantaardige broodbeleg

Lekker Lupine heeft in samenwerking met het Smaakpark Ede een plantaardige smeerkaas met behulp van fermentatie, vertelt Laméris. “Daar hebben we nu een prototype versie van beschikbaar en staan open voor een partij die dat met ons naar de markt wilt brengen. Afgelopen periode hebben we vier smaken spreads op basis van lupine en groenten ontwikkeld die onze telers ook verbouwen. Zo bieden we vanaf eind van deze zomer lekker plantaardig broodbeleg van onze Nederlandse telers.”

Laméris verwacht veel van het lupinemeel dat Lekker Lupine samen met Inveja, een verwerker van plantaardige eiwitten, op de markt brengt onder de naam ‘Dutch Lupin’ sinds 31 mei van dit jaar. De vraag naar biologisch lupinemeel van Nederlandse bodem groeit namelijk sterk. Tot op heden maalde Inveja al het meel op basis van lupine uit Frankrijk of Australië. Met de samenwerking, waarin beide partijen samen optrekken van land tot bord, hebben we een unieke vorm van samenwerking gerealiseerd. Iedereen profiteert evenredig en het maakt voor de klant niet uit waar hij/zij inkoopt. Dit is een werkwijze waar we blij van worden en vertrouwen geeft.

Het verhaal over de voordelen van lupine

Afzet wordt vooralsnog vooral gezocht in foodservice en horeca. Chefs van Hotel de Wereld in Wageningen, Villa Ruimzicht in Doetinchem en in het restaurant van sportcomplex Papendal zetten maaltijden met lupine op de kaart, evenals cateraars Vitam, Vermaat, Compass en Hutten. “Dat breidt zich steeds verder uit en daarna gaan we richting de retail. En intussen vertellen we op congressen, in collegezalen, bedrijfsrestaurants, markten, lupinevelden en andere podia het verhaal over de voordelen van lupine, want zonder dat kun je zeker niet slagen”, zegt Laméris.

De komende jaren wil Lekker Lupine met partijen die de Green Deal Eiwitrijke Gewassen (Bean Deal) hebben ondertekend lupineproducten verder ontwikkelen. Inmiddels heeft sinds het voorjaar van 2024 ook LuPeel zich aangesloten bij Lekker Lupine. “Daarnaast werken we aan de ontwikkeling van een Lupinehuis. Dit wordt een centraal punt voor opslag, schoning, verwerking, ontmoeting en inspiratie. Deze plek biedt ruimte aan belangstellenden die het verhaal over de eiwittransitie, de teelt, de bodem en biodiversiteit willen horen en in gesprek willen gaan”, vertelt Laméris.

Ook LuPeel heeft handvatten als het gaat om productie. In restaurants van Venlo tot Eindhoven staan gerechten met lupine inmiddels op de kaart. Bij molen De Volksvriend in Gemert wordt ook op kleinschalige manier lupinemeel gemaakt. En met een innovatiesubsidie van € 50.000 van de Metropool Regio Eindhoven, heeft de vereniging lupineshoarma  laten ontwikkelen door Slow Food Masters in Deurne en actief de markt geïnteresseerd.

Slow Food Masters houdt zich bezig met verwerking van vleesproducten, maar richt zich ook op vleesvervangende producten, vertelt eigenaar Job van Baars. Procestechnologie in de vleesverwerking kent veel overeenkomsten met die van vegaproducten, legt hij uit. “We zijn geïnteresseerd in vleesvervangers waar een consistent verhaal aan vastzit. We zijn sinds twee oogsten aan het werk met de bonen van LuPeel om verschillende vegaproducten te maken, naast burgers zijn dat ook kebab, gyros, shoarma en zelfs vegan bacon”, vertelt Van Baars.

Hij vindt het interessant om mee te werken aan de lupineketen, omdat hij hiermee een andere weg kan bewandelen dan de gebruikelijke, waarbij vegaproducten van soja worden gemaakt. Lokale lupine is veel duurzamer dan soja, zegt hij. Het Europese doel is om meer eiwitbronnen uit de EU en Nederland te halen. “Het nu nog regionale kader is hierin een mooie aanvulling aan het doel dit verder uit te rollen.”

Lupine in de supermarkt

Voor producten op basis van Nederlandse lupine de supermarkten bereiken, zijn ze nog wel even onderweg. Toch is er wel interesse. Zo introduceerde Albert Heijn in 2023 een lupinedrank. “Wij zien dat onze klanten steeds meer op zoek zijn naar variatie en nieuwe smaken”, vertelt woordvoerder Pauline van den Brandhof van AH. “Lupine is hier een voorbeeld van, naast bijvoorbeeld erwten waar we ook een drink van hebben. Afhankelijk van hoe dit product zal aanslaan, kijken we of we het assortiment uitbreiden.”

De lupine komt volgens Van den Brandhof van Nederlandse telers en voor de verwerking ervan werkt de keten samen met het Duitse Prolupin, dat in oktober 2023 is overgenomen door het Australische Wide Open Agriculture. Er zijn geen telers van Lekker Lupine, Lupeel of de Eiwitboeren bij betrokken, geeft Laméris aan. Zij hoopt dat de marktleider zich gaat richten op een samenwerking met de Nederlandse telerscollectieven. “Maar niet alleen AH, ik daag alle grote retailers daartoe uit. Als grote partijen op het vliegwiel stappen en investeren in een ketensamenwerking kunnen we de keten echt van de grond te laten komen.”

Ekoplaza is tot nog toe de meest actieve supermarktketen als gaat om de introductie van lupineproducten. De bioketen heeft lupineburgers, lupinemeel, tempeh en een aantal vleesvervangers op basis van lupine in het assortiment en streeft naar meer. Ekoplaza ondertekende de Bean Deal en wil daaraan onder meer met lupine invulling geven, vertelt Steven IJzerman van Udea/Ekoplaza.

“We praten daarvoor onder meer met Lekker Lupine over de mogelijkheden voor nieuwe producten”, zegt IJzerman. “We vinden dat het product uit Nederland moet komen, omdat dit de transparante keten waarborgt. Ook andere versproducten komen op die manier in onze schappen.” Ekoplaza hoopt het bestaande lupineassortiment uit te breiden met maaltijden, vleesvervangers en spreads. IJzerman geeft aan dat de supermarktketen daarvoor samenwerking zoekt met producenten die de lupine kunnen verwerken.

Duitse lupine in yoghurt, drinks en ijs

De Duitse fabrikant Prolupin, waarmee AH zakendoet, heeft een productielocatie in Grimmen. Dat ligt in de deelstaat Mecklenburg-Vorpommern, waar veel telers voor het bedrijf lupine verbouwen. In Duitsland zijn daarmee de ontwikkelingen op lupinegebied een stuk verder dan in Nederland. Prolupin haalt eiwit uit lupine, dat de basis vormt voor verschillende voedingsproducten, met name zuivelalternatieven. Fabrikanten elders in Duitsland en in Zwitserland maken de producten, plantaardige yoghurt, drinks, desserts, kaas en ijs onder het merk Luve, voor het bedrijf. Die zijn bij verschillende retailers zoals Kaufland, Real en Rewe verkrijgbaar.

Een aantal problemen die hier nog spelen met de bonen hebben de Oosterburen ondervangen. Sinds 2015 is meer ingezet op veredeling en daarmee is onder meer het probleem van de bittere smaak verdwenen, meldt Luve op zijn website. Bij de Duitse bewerking is gekozen voor een methode die zorgt voor een goede geleerbaarheid en oplosbaarheid. Prolupin heeft een patent op de productie van hoogwaardig eiwit uit lupine, meldt marketingdirecteur Roland Brandstätt in een recent interview met het Duitse Lifeverde. Voor de komende tijd richt Prolupin zich op nieuwe ijsvarianten onder het merk Luve.